|
26-11-2013 Wie is Olivier Clément? Het interview dat ik met hem had in Parijs wordt op 15 maart 2009 opnieuw uitgezonden naar aanleiding van zijn overlijden op 15 januari 2009. Clément was één van de meest vooraanstaande orthodoxe theologen. Hij is doctor honoris causa van het theologisch instituut in Boekarest en van de UCL. Gehuwd, vader en grootvader. Ik ontmoette hem in zijn appartement in Menilmontant, in het noordoosten van Parijs. Hij is op dat moment al ziek, maar hij maakt indruk door zijn scherpe analyses en zijn diepe spiritualiteit.
Indrukken van de opnames met Olivier Clément Na de spot en de leegte, opnieuw tijd voor zingeving ‘Het is voor mij een eer en een verantwoordelijkheid dat u mijn medewerking vraagt’, antwoordt één van de grootste nog levende theologen van de twintigste eeuw op onze vraag om een interview. Een paar weken later ontvangt hij ons op zijn appartement in Menilmontant, in het noordoosten van Parijs, op de helling van een heuvel, dicht bij het beroemde kerkhof Père Lachaise. Op het terras kweekt zijn vrouw bomen en plantjes. Hij woont dicht bij de bekende orthodoxe theologische hogeschool Saint-Serge, waar hij, ondanks gezondheidsproblemen, nog steeds doceert. Het hele appartement is vol boeken gestouwd. Voor een ikoon brandt een kaarsje. Op zijn werktafel ligt een bijbel en een beduimeld gebedenboek. Hij noemt zich een zoon van katharen en camisards, een ketter van oorsprong die in een moeilijke periode in zijn leven met bedelaars onder de Parijse bruggen sliep en hen wijn en brood bracht. Maar hij werd eveneens een gerespecteerde theoloog en vriend van de hoogste gezagsdrager in de orthodoxe wereld, Patriarch Bartolomeos van Constantinopel. Ook Paus Johannes Paulus II raadpleegt hem in netelige kwesties. Een gezel van oost en west, van orthodox en katholiek. Toch is hij niet in een vakje onder te brengen. Zo grijpt hij in zijn overvolle boekenkast naar Nietzsche en leest de passage voor van ‘de laatste mens’ uit ‘Also sprach Zarathustra’, een boek dat hem erg aangreep in zijn jonge jaren. Maar het was uiteindelijk de ontdekking van een kosmisch christendom bij de orthodoxen waarvoor hij het atheïsme achter zich liet. Clément vertelt me hoe hij als jongetje al gefascineerd was door gezichten, vooral die van jonge meisjes, waaronder het mysterie van de vrouw schuilging. Ik vermoed een sensueel man in de geleerde, iemand die genoot van de geuren en kleuren van zijn geboortestreek, de wildheid van de Camargue. Een rijk innerlijk leven is aanwezig, dat voel ik als ik met hem in gesprek ga.Vooral zijn kennis van Dostojewski boeit me. Net als deze auteur is Olivier Clément van mening dat ‘alleen de schoonheid de wereld kan redden’. Uittreksels uit het interview DE LAATSTE MENS Wat heeft een atheïst zoals u doen veranderen? Ik denk dat God aan de deur klopt, zodra hij voelt dat iemand wil opendoen. Bij mij ging dat via vriendschappen, via de eenzaamheid ook. De schoonheid van Parijs trof me pas veel later. En dan: de eeuwig terugkomende vragen: Wat betekent dit alles? Heeft het zin? Het is moeilijk te blijven ontkomen aan een aantal existentiële vragen. Je kan natuurlijk ontkomen door veel te eten, door veel wijn of sterke drank te drinken of drugs te nemen. In die tijd was ik erg getroffen door die buitengewoon sterke passage over de 'laatste mens' in Nietzsches 'Also sprach Zarathustra.' Het gaat over mensen die naar warme streken trekken, ze willen het warm hebben, ze nemen drugs om te slapen en andere drugs om te sterven, kleine, springerige mensjes, die zich tegen de ander aanwrijven. Al wat groot is, wat hen overstijgt, vinden ze maar niks. Dat trof me heel sterk. Ik dacht: zoals die laatste mens wil ik niet zijn. Er moèt een zin zijn die ik wil zoeken. KOSMISCHE RELIGIE Hoe ziet u de relatie tussen God en wereld? Er zijn openbaringen en er zijn er veel, ook in andere religies. Alle mogelijke vormen van openbaringen, in mythen en symbolen, interesseren me. En beetje bij beetje heeft het evangelie een openbaring van binnenuit gebracht. Hoe heeft u die openbaring ervaren? Ik heb ze ervaren door het evangelie te lezen, vooral waar Jezus zegt: ‘Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven’. Aanvankelijk lijkt dat vreselijk. Tenslotte hoor je dergelijke formuleringen in veel godsdiensten en ik was ook gevoelig voor andere religies. Spiritueel gesproken, kan je de wereld verdelen in twee halfronden. Het ene zou ik ‘hindoe’ willen noemen waar alles heilig en goddelijk is. Er zijn goden in grote getale, maar de persoon, het individu bestaat niet, alleen het ‘zelf’. Bijvoorbeeld: als ik u aankijk en abstractie maak van alle dode lagen die u omhullen, blijft er het ‘zelf’ over, maar u bestaat niet als ‘andere’ en ik besta niet als ‘andere’ voor u. In het andere halfrond, dat semitisch is, verbonden met de bijbel, heb je het jodendom, het christendom en de islam. Daar is God iemand die spreekt en de mens iemand die luistert. Kunnen we die tweedeling wel opheffen? Dat is het hele probleem. Volgens mij heft het christendom die op. Vooral in het oosterse christendom is het gevoel van die totale eenheid sterk aanwezig. Kosmos en mensheid, samengebracht in de energie van God, uiteraard een persoonlijke God want Jezus noemt Hem abba, vader. U kent de paradox: over God kan je alleen dingen ontkennen: Hij is niet dit, Hij is niet dat, God is voorbij alles, hypertheos. En tegelijk is die God -die voorbij alles is- gewoon een mens, een man onder het bloed en het spuug, een gekruisigde mens, ongelooflijk zwak. Diezelfde tegenstrijdigheid zit in de kern van het christendom en dat heeft me overtuigd. Het christendom is tegelijkertijd een kosmische en een individuele, een persoonlijke religie. Ik geloof dat we daarom alle oude mythen van de heilige aarde erin kunnen opnemen, maar als een dichterlijke uiting van de eenheid onder de mensen. U vindt het volledige interview met hem in het boek 'Pelgrims Onderweg'. Interview van Lucette Verboven in Braambos op zondagvoormiddag 15 maart 2009 rond 9u. 's ochtends op Eén met een herhaling 's avonds rond 23u. op Canvas. |
Hij werd in 1921 geboren in Montpellier. Na een lange zoektocht in het atheïsme en de Aziatische spiritualiteit, treedt hij toe tot de orthodoxie onder invloed van Lossky, een Rus die als adolescent naar Parijs was gekomen. Sophrony, een leerling van de starets Silouan en monnik op de berg Athos, werd zijn geestelijke vader die hem het Jezusgebed, het hesychasme leerde. Ook Dostojewski bleek van blijvende invloed. Clément werd als leketheoloog en historicus, professor aan de orthodoxe hogeschool Saint-Serge in Parijs. Hij schreef een dertigtal boeken over geschiedenis, orthodoxe spiritualiteit, het oosterse christendom, niet-christelijke religies en de moderniteit.